Maijen Lere : “Sala Boot Amerika ho Australia Sai Mediador’’

Timor Leste, hanesan nasaun soberanu iha nia Lei ho Ordem. Tanba ne’e, se mak kontra lei no “bandu” sei ba hatan iha justisa nia oin. Tanba ne’e, Maijor Jeneral Lere Anan Timur, sublinha katak, pedidu Angela Freitas nian husu Embaixada Estadus Unidus Amerika (EUA) ho Australia atu sai mediador iha kazu Mauk Moruk nian ne’e sala boot.

Xefi Estado Maior  FALINTIL-Força Defesa Timor Leste (F-FDTL), Lere Anan Timur, Kinta (22/01/2015), afirma katak, situasaun uluk Mauk Moruk detidu iha Prizaun Becora ne’e oinseluk ho atake iha Saelari-Laga. Basa, iha akontesimentu Saelari ne’e krime ne’ebe tenke tesi tuir nia dalan justisa.

“Justisa mak sei tesi Mauk Moruk nia aktu, la’os Amerika ho Australia. Nein tan Governu, tanba Tribunal ne’e orgaun independneti ne’ebe Primeiru Ministru ho Prezidenti Republika mos la bele interfere,” hateten Lere Anan Timur hodi responde jornalista sira iha Kuartel Jeral F-FDTL, Fatuhada, Dili.

Maijor Jeneral Lere Anan Timur husu ba Angela Freitas, atu la bele hatama kanuru tohar iha grupu Conselho Revolução Maubere (CRM) ne’ebe mak lidera husi eis Komandante Brigada Vermelha, Paulino Gama “Mauk Moruk”.

 “Hau hanoin Angela Freitas binga hau. Hau dehan nia beik ten ne’e tanba uluk nia iha krizi 2006 nia haruka hau halo golpe hau lakohi. Agora tan problema hau nia maun hau nia alin Mauk ninian,  nia la iha asuntu ida ho Mauk,  nia  ne’e ba bot iha Australia. Ema hateten hanesan ne’e la bele hatama o nia kanuru tohar. Nia  la iha problema iha problema ho Mauk, porque nia hatama,” tenik Lere Anan Timur.

 “Angela Freitas,  iha krizi 2006 nia la iha kazu ida ho F-FDTL, tanba sa ida  nia tama ba rinatu, depois dehan asesora, asesora o hatene tiru malu dala hira maka o hatene asesora.”

Lere lia tun dehan, “hau bolu nia beik ten  ne’e hakarak lori hau ba estraga nasaun, hau maka rasik harii nasaun ida ne’e ho ran ho isin, maibe nia  Angela Freitas toba hela Australia,  nia mai atu estraga nasaun ne’e, ami ne’ebe maka fo vida an tomak ba nasuan ida ne’e ami nia maluk barak mate, familia mate, ami atu estraga nasaun ne’e la iha,”.

Iha parte seluk ema  balun diskonfia Cornelio Gama “L-7” nudar mos Mauk Moruk nia maun kontribui iha kazu Mauk Moruk nian, Lere Anan Timur fo sasin katak,  L-7 nunka estraga nasaun, tanba nia rasik mos mak harii nasaun ida ne’e ho terus, mate no asofrementu oi-oin.

“L-7 estraga  nasaun ida ne’e, entaun nia ema bulak, Mauk Moruk ne’e oin seluk,” hateten Lere Anan Timur.

Lere hateten, Mauk Moruk bele dehan diak tanba nia oan iha Olanda, maibe Timor oan seluk ne’ebe tuba metin iha Timor hakarak mak paz ho estabilidade atu sira nia oan livrementa ba eskola no buka moris.

Tuir Lere Anan Timur, Angela  ne’e uluk kandidata presidente partidu Trabalista, tanba saida maka povu la hili nia.

“Agora dehan atu hatama hau ba Tribunal, kritika hau, binga hau mos la iha buat ida, feto ida hau la bele kualia kontra  ne’e maromak nia fatin, hau konsidera hau nia inan husik nia kualia ba, naran labele baku hau ne’e maka la diak, baku ne’e la bele,” afirma Lere Anan Timur.

  Angela Freitas hetan hela Termu identidade rejidensia (TIR), tanba sa maka la kaptura nia, Lere Anan Timur responde dehan, “agora ita kontratu ba malu ne’e laos krimi, maibe halo krimi ema kaptura ita,”. 

Sei Latama “Gaiola”

Husi sorin seluk, Judicial System Monitoring Programme (JSMP) la fiar katak Embaixada  Australia ho Amerika monu tama lasu “gaiola” Mauk Moruk nian. basa, Amerika ho Australia  fo konfiansa ba Estado Timor-Leste atu rezolve ninia problema internal (uma laran) rasik.

“Atu hatudu exemplu diak tuir hau nia hanoin maka diak liu uza sistema ne’ebe mak iha hodi ejiji ita nia direito, sidadaun hot-hotu iha direito atu espresa ninia hanoin, mas la bele ho provokativo, tanba dala ruma atu hetan lia los ne’e hasoru dezafiu oi-oin, mais Mauk Moruk dehan fali husu atu Estado Australia ho Amerika atu fasilita, mais hau fiar katak sira la fasilita, tanba sira fo konfiansa ba autoridade Estado Timor, tanba asuntu ne’e interna,” hateten Direktor Ezekutivu JSMP, Luis Oliveira Sampaio.

Mauk Moruk husu Australia-Amerika atu halo mediasaun ne’e signifika katak Mauk atu husu ajilu politiku (suaka politik), Direktur JSMP ne’e dehan katak, tenke hare potensia ameasa ne’e halonusa, maibe imposivel Estado rua ne’e atu falisilita, tanba sira (red-Australia, Amerika) lakohi atu halo intevensaun dereta ba asuntu entermus politiku sira ne’e.

Atu sai mediador, tuir Luis Sampaio, lolos ne’e Estado rasik no Igreja, la’os ba husu fali Estado Amarika ho Australia.

“Hau mos atu dehan tan, logika ka lalogika Mauk husu Estado rua ne’e atu fasilita ne’e presija hare nia nivel ameasas ne’e to’o iha ne’ebe no tanba saida mak tenke intervensaun husi Estado seluk, hanesan sidadaun sira iha direito espresa no hato’o pedidu ba sira, mas Estado sira rasik mai iha Timor ne’e ho regra, sira mai TL tanba relasaun diplomatiku,” esplika Luis Sampaio.

Iha parte seluk, kona ba eis Sekretario Jeral Conselhu Revolusaun Maubere (CRM), Angela Freitas ne’ebe halo konferensia ba Imprensa hodi responde deklarasaun husi Xefi Estado Maior das F-FDTL, Major General, Lere Anan Timur nian hodi hateten katak nia (red-Angela) beik ten, Direktur JSMP ne’e dehan katak sidadaun hot-hotu iha direito atu espresa nia hanoin, maibe deklarasaun ne’e labele mosu provokasaun.

Jornalista Diario ne’e tenta atu halo komfirmasaun klean liu tan ho parte Ministeriu Publiku, maibe lakonsege tanba konsidera ne’e kestaun politika.