PR Taur Husu, Governu Hamoris Lei Justisa Tradisional

Prezidente Repúblika (PR), Taur Matan Ruak husu governu atu hamoris fila-fali lei justisa tradisional ne’ebe maka uluk Bei-ala sira rai hela, nune’e povu sira iha area rurais hetan problema ruma Autoridade lokal bele rezolve deit iha Suku ka Aldeia.

Ministru Justisa (MJ) Dionisio Babo, informa lia hirak ne’e ba jornalista sira hafoin hala’o enkontru ho Xefi Estadu Taur Matan Ruak iha Palacio Prezidensial Aitarak Laran, Dili, Kuarta (22/5).

MJ Dionisio Babo, afirma katak, Governu haree hela kona-ba justica tradisional hanesan forma ida agora dadaun prepara tiha ona. Tanba ne’e sei halo sosializasaun para hetan konseitu kona-ba justisa tradisional ne’e.

“Prezidente mós fo hanoin ona oinsa haree ba justisa tradisional, agora prepara dadaun ona. Maibe ita sei haree se ita bele hetan konsensu ida hamutuk kona-ba justica tradisional ne’e,”dehan MJ Dionisio Babo.

Ba oin Governu liu husi MJ sei esforsu-an para iha tempu badak bele iha ona esbosu lei ida depois maka hala’o konsultasaun ba sosiedade, povu, lider politiku, sosiedade civil  kona-ba lei ne’e rasik  nia implementasaun iha futuru.

Dionisio esplika katak, justica tradisional ne’e halo nia tipu ka karakter ne’e ba liu iha kazu civil sira, kazu hanesan mediasaun, kazu sosiais arbitrajen ne’ebé nia atu hanesan tipu ida alternativu (Alternative conflict resolution).

Tanba ne’e sei lao didiak tuir progresu ne’ebe maka iha nune’e to’o ikus labele mosu fallansu kona-ba implementasaun.

“Ita tenke estuda, haree didiak, tenke konsulta abranjentes, por ezemplu iha Ermera, úniku Distritu ida ne’ebé eis PR José Ramos Horta ho Amu Bispo hamutuk ho lider local hotu konkorda atu aplika lei tradisional maske iha Distritu seluk seidauk halo hotu. tanba ne’e distritu Ermera sai ezemplu ba distritu hotu atu nune’e aban bainrua bele implementa hotu,”afirma Dionisio Babo

Nia esplika tan katak, kazu sosial ezemplu hanesan fahi tama to’os ka ema hakat tama liu baliza, tenke resolve tuir lei tradisional deit liu husi lider komunitariu sira do que kazu ki’ik hotu tenke lori ba Tribunal.

“Labele kesi animal iha ema nia to’os tenke husu lisensa, labele sobu ema nia lutu, okupa rai tama liu centimetru balun, buat ki’ik sira hanesan ne’e mak bele kria problema sai bo’ot,”tenik Dionisio Babo.

Ho esperansa justisa tradisional bele resolve kazu sosiais sira ne’ebe mak la merese atu lori to’o tribunal nune’e hetan pena kastigu tinan barak.

Iha okajiaun ne’e xefi Estadu fo hanoin ba MJ para haree jestaun lei rai ne’ebe mak agora dadaun iha ona meja Konsellu Ministrus.

“Prezidente fo hanoin balun konaba oinsa ita haree ba jestaun rai,” informa Dionisio.

Tanba ne’e, MJ Dionisio Babo, informa ba Xefi Estadu katak, MJ  remata tiha ona prosesu konsulta ba esbosu lei rai. tanba ne’e oras ne’e dadauk iha ona meza Konsellu Ministru no hein tau ajenda hodi diskuti.

“Ami entrega ona ba Konsellu Ministru, agora hein Konsellu Ministru mak ajenda fo tiha apresiasaun, fulan oin haruka ba ona Parlamentu Nacional para depois bele debate ona,”dehan nia.JNDiario